Öxarfjörður
Öxarfjörður í sókn
Byggðarlagið við Öxarfjörð liggur frá vestanverðri Melrakkasléttu til og með Kelduhverfi. Svæðið liggur afar nálægt heimskautsbaug og nyrsti hlutinn ber einkenni heimskautasvæða hvað náttúrufar varðar. Ásbyrgi og Jökulsárgljúfur eru mikilfengleg náttúrusmíð og er Ásbyrgi ein helsta náttúruperla Íslands. Misgömul hraun þekja stór svæði í héraðinu, þau yngstu sem eru í Gjástykki, eru einungis fárra áratuga gömul. Í Sandinum er mikill jarðhiti sem lengi vel var talinn háhiti. Síðar hafa vísindamenn þó skilgreint svæðið sem orku- og vatnsríkt lághitasvæði. Jarðhitinn er fyrst og fremst notaður í fiskeldinu og hitaveitu á svæðinu, en að líkindum er það aðeins lítið brot nýtanlegs jarðhita.
Íbúaþróun á svæðinu hefur um langt árabil verið neikvæð. Um síðustu aldamót voru íbúar héraðsins 451, í sveitum bjuggu 286 en á Kópaskeri voru 165. Íbúum hefur fækkað í 317, það er um 30% á 15 árum. Hlutfallsleg fækkun hefur orðið nánast sú sama í dreifbýli og á Kópaskeri á tímabilinu 2000-2015. Karlar eru nokkuð fleiri en konur. Árið 2015 voru mjög fáir einstaklingar á aldrinum 25-44 ára og það endurspeglast í ört fækkandi börnum í yngstu árgöngunum.
Um 160 stöðugildi eru á svæðinu gróft áætlað. Landbúnaður er þar stór þáttur. Fjallalamb hf tekur við sláturfé frá bændum á svæðinu frá Jökulsá á Fjöllum austur á Langanes og ekki er riða á þessu svæði. Akursel sérhæfir sig í ræktun á lífrænum rófum og gulrótum og er með stærstu gulrótaframleiðendum á landinu.
Útgerð er á svæðinu er bundin við fáa smábáta á Kópaskeri. Enginn kvóti er tengdur staðnum. Tvö fiskeldisfyrirtæki eru rekin á svæðinu, Silfurstjarnan og Rifós. Silfurstjarnan er aðallega í eldi á bleikju og laxi. Rifós starfrækir kvíaeldi í Kelduhverfi og er eingöngu í bleikjueldi og einnig með seiðastöð.
Á svæðinu eru nokkur gistiheimili og eitt hótel. Boðið er upp á hestaleigu og hesta- og hjólaferðir. Árið 2012 voru um þrjú stöðugildi allt árið um kring við ferðaþjónustu en að sumri u.þ.b. 15 manns og má áætla að svipaður fjöldi starfa sé við þessa þjónustu í dag þar sem ferðamönnum fjölgar hægt. Á vegum þjóðgarðsins við Jökulsárgljúfur eru þrjú heilsársstörf og 25 stöðugildi að sumrinu. Starfsmenn þjóðgarðsins reka einnig Gestastofu við Ásbyrgi. HeimÖx, heimilisiðnaðarfélag er með litla verslun í Ásbyrgi, með handunnar vörur úr héraði. Í Lóni í Kelduhverfi eru m.a. framleiddar sápur og aðrar snyrtivörur úr lífrænum hráefnum.
Samtal við íbúa í verkefninu sem hlaut nafnið „Öxarfjörður í sókn“ hófst með afar vel sóttu íbúaþingi í janúar 2016, en fundir verkefnisstjórnar hófust mun fyrr, eða haustið 2015. Alls voru 19 málaflokkar til umræðu á íbúaþinginu. Þar vó þyngst umræða um raforku, ljósleiðara og útvarpssendingar, en nánast jafn hátt skoraði umræða um grunnstoðir sveitarfélagsins og þjónustu. Í þriðja sæti voru ferðamál, enda brýnt að nýta tækifæri ferðaþjónustu sem allra best á svæðinu. Segja má að í stuttu máli hafi niðurstaðan verið sú að til að efla byggð við Öxarfjörð eigi að byggja á sérstöðu svæðisins, nýta sóknarfæri sem felast m.a. í matvælavinnslu, ferðaþjónustu og jarðhita og að standa vörð um grunnþjónustuna. Samantekt frá íbúaþinginu má sjá hér.
Vorið 2015 var Silja Jóhannesdóttir ráðin verkefnisstjóri fyrir verkefnið á Raufarhöfn og í ársbyrjun 2016 tók hún einnig við verkefnisstjórn fyrir verkefnið í Öxarfjarðarhéraði. Í ársbyrjun 2018 tók Bryndís Sigurðardóttir við verkefnisstjórastöðunni og sinnti því til hausts 2018 þegar hún fékk stöðu sveitarstjóra Tálknafjraðarhrepps. Charlotta Englund tók við verkefnisstjórastöðunni haustið 2018. Sett hefur verið fram framtíðarsýn og markmið fyrir verkefnið og kynnt íbúum og fengið samþykki þeirra. Starfað verður eftir þeirri stefnumótun út verkefnistímann.
Verkefnisstjóri er Charlotta Englund (lotta@atthing.is).
Í verkefnisstjórn sitja: Kristján Þór Magnússon, sveitarstjóri Norðurþings, Reinhard Reynisson og Helga María Pétursdóttir hjá SSNE, Stefán H. Grímsson og Salbjörg Matthíasdóttir f.h. íbúa og loks Kristján Þ. Halldórsson og Eva Pandora Baldursdóttir frá Byggðastofnun.
Veittir eru verkefnastyrkir á vegum Brothættra byggða til þróunarverkefna og annarra samfélagseflandi verkefna á þeim svæðum sem taka þátt. Sjá má yfirlit yfir veitta verkefnastyrki hér.
Heimasíða verkefnisins
Heimasíða byggðarlagsins
Öxarfjörður í sókn - Markmið og framtíðarsýn
Samantekt frá íbúaþingi í Öxarfirði
Öxarfjörður í sókn - ársskýrsla 2018
Uppfært 05.03.2020
