Orðskýringar

Orðaskilgreiningar / definitions

 

Loftslag (e. climate): tölfræðileg lýsing á veðri miðað við meðaltöl og breytileika sem á við yfir tímabil sem nær yfir mánuði til þúsunda eða milljóna ára. 

• Meðaltöl fyrir loftslag er yfirleitt tekið yfir 30 ára tímabil – skilgreint af World Meteorological Organization. 
• Viðeigandi viðmið fela yfirleitt í sér mælingar á hita, ofankomu og vindi við yfirborð.  

 

Loftslagsbreytingar (e. climate change): Breytingar á loftslagi sem endast yfir lengra tímabil, yfirleitt í tugi ára eða lengur. 

• Loftslagsbreytingar geta verið skilgreindar með tölfræðilegum greiningum/mælingum t.d. breytingar á meðaltali eða breytileika í kerfinu. 
• Loftslagsbreytingar geta verið vegna náttúrulegra ferla innan loftslags kerfa, eða vegna utanaðkomandi áhrifa eins og sveiflum í virkni sólarinnar, eldgosa, viðvarandi breytinga í loftslaginu af manna völdum eða vegna landnotkunar.  

 

Aðlögun að loftslagsbreytingum (e. adaption to climate change): Ferli til aðlögunar að núverandi eða væntanlegu loftslagi og áhrifum þess. 

• Í manngerðum kerfum þá leitast aðlögun við að minnka eða koma í veg fyrir skaða af völdum loftslagsbreytinga eða hagnýta möguleika sem geta fylgt breyttu loftslagi. 
• Í sumum náttúrulegum kerfum getur inngrip manna virkað sem aðlögun að væntanlegu loftslagi og áhrifum þess.  

 

Loftlagsvörpun (e. climate projection): Vörpun sem hermir eftir svörun loftslagsins við sviðsmynd framtíðar losunar eða samansöfnun af gróðurhúsa loftegundum og svifryki, venjulega komið frá loftslagslíkönum. 

• Loftslagsvörpun er aðgreind frá loftslagslíkani þar sem loftslagsvörpun er háð útlosun/samansöfnun/útgeislun þeirrar sviðsmyndar sem er notuð. Sviðsmyndin hverju sinni byggir á ákveðnum forsendum, t.d. framtíðarhorfum samfélags og efnahagslegrar þróunar sem er mögulegt eða ómögulegt að sjá fyrir. 

 

Innviðir (e. infastructure):Hér er átt við alla innviði sem hafa áhrif á samfélagið ásamt stofnunum sveitarfélagsins. Dæmi: skólar, hjúkrunarheimili, fráveitukerfi, götur/stígar, rafmagnslínur, veiturör o.fl. sem hefur bein eða óbein áhrif á sveitarfélagið og íbúa þess. 

 

Tjónnæmni (e. sensitivity): Allt sem atburður getur raskað er næmt fyrir tjóni. Hafa skal í huga að nánd við atburðinn hefur áhrif á tjónnæmni, t.d. sá sem dvelur lengi innan svæðis sem er útsett fyrir náttúruvá er mun líklegri til að verða fyrir áhrifum náttúruvárinnar frekar en einhver sem dvelur þar í stuttan tíma.  

• Þetta geta verið bein áhrif t.d. breyting á uppskeru sem svörun við hitastigsbreytingum. 
• Þetta geta verið óbein áhrif t.d. tjón vegna aukinnar tíðni strandsvæðisflóða sem svörun við hækkandi sjávarstöðu. 
• Einnig getur tími árs, dags og veðurfar haft breytileg áhrif á t.d. tjónnæmni tjaldsvæðis gagnvart gróðureldum.  

 

Viðbragðsaðilar (e. responders): Allir þeir sem koma að viðbrögðum við náttúruvánni t.d. björgunarsveitir, lögregla, slökkvilið, almannavarnir, Vegagerðin, Isavia o.fl. 

 

Viðtakandi (e. receptor): Sá sem verður fyrir áhrifum atburðarins t.d. íbúar, fyrirtæki o.fl. 

 

Loftslagsáhætta (e. climate risk): Möguleg hættusvæði/upptök. Loftslagsáhætta getur komið fram sem hætta á mannfalli, skaða eða annarskonar áhrif á heilsu, einnig sem tjón eða altjón á byggingum, innviðum, heimilum, fyrirtækjum, þjónustu, vistkerfum og náttúruauðlindum.  

• Loftslagsáhætta felur í sér þróun yfir lengri tíma (t.d. hækkandi hitastig) ásamt skyndilegum atburðum og öfgum í loftslagi (t.d. hitabylgja) eða aukinn breytileika í veðurfari. 
•  

 

Varnarleysi (e. vulnerability): Fólk, byggð, tegundir eða vistkerfi, náttúrulegir ferlar, þjónusta, auðlindir, innviðir eða aðrar efnahags og/eða menningarlega mikilvægar eignir eru útsettar fyrir áhrifum loftslagstengdrar áhættu. Varnarleysi getur breyst yfir tíma t.d. vegna breyttrar landnýtingar. 

 

Viðkvæmni (e. sensitivity): Tilhneiging kerfa, stofnana, fólks og annarra lífvera að verða fyrir neikvæðum áhrifum loftslagsbreytinga og hvernig þau þola áhrifin og tekst að aðlagast þeim.  

 

Aðlögunargeta (e. adaptive capacity): Eiginleiki kerfis, stofnana, fólks og annarra lífvera til að aðlagast, nýta eða svara áhrifum loftslagsbreytinga.  

 

Áhrif (e. impact) – Með tilliti til loftslagsbreytinga þá eru áhrif skilgreind sem þær afleiðingar sem verða á náttúruleg og mannleg kerfi vegna ofsaveðra, loftslagsáhrifa og áhrifa loftslagsbreytinga. Alla jafna eiga áhrifin við afleiðingar á líf, byggð, heilsu, vistkerfi, efnahag, samfélög og menningu, þjónustu og innviði vegna samverkandi áhrifa loftslagsbreytinga eða vegna loftslagstengdrar náttúruvár. 

 

Áhrifakeðja (e. impact chain): Flókið kerfi er brotið upp í minni einingar til að skilja betur hvernig ákveðin hætta getur kallað fram bein og óbein áhrif sem hefur víðtækari áhrif á kerfi í áhættu. 

 

Vísir/leiðari (e. indicator): Megindleg og eigindleg gögn eða talnabreyta sem er mælanleg eða hægt að lýsa sem svörun við skilgreindum viðmiðum.